Türkiye’nin Büyük Firmalarının Vergi Sorunları ve Nedenleri

Türkiye'nin Büyük Firmalarının Vergi Sorunları

Türkiye'nin en büyük şirketlerinin son yıllarda vergi vermediği ya da çok düşük vergiler ödediği ortaya çıkarken, bu durumun nedenleri gündeme gelmeye başladı. Hazine ve Maliye Bakanlığı, yaptığı yazılı açıklama ile birçok firmanın vergi ödemediğini dolaylı olarak kabul etti. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk Ana Bilim Dalı’ndan Prof. Dr. Murat Batı, şirketlerin nasıl sıfır ya da çok az vergi ödediklerini SÖZCÜ'ye detaylı bir şekilde anlattı.

Gelir İdaresi Başkanlığı'nın verilerine göre, Haziran 2024 itibarıyla faal kurumlar vergisi mükellef sayısı 1 milyon 165 bin 695 olarak belirlendi. Bu kadar büyük bir mükellef sayısının kazançlarından elde edilecek vergilerin, tüm ülke ekonomisini canlandırabileceği ifade edilse de, mevcut durum bunun tam tersini gösteriyor. Son altı yıl ve 2024 yılı için tahsil edilmesi beklenen kurumlar vergisinin toplam vergi hasılatına oranı ise yalnızca yüzde 15,3 olarak kaydedildi. 2023 yılında KDV için bu oran yüzde 33,3, ÖTV için ise yüzde 20,6 olarak gerçekleşmişti.

Gelir İdaresi Başkanlığı'nın mayıs ayında hazırladığı veri paketi öneri raporunda, Türkiye'deki 1 milyon 143 bin 344 kurumlar vergisi mükellefinin yaklaşık yarısının zarar ya da matrahsız beyanname verdiği, bu mükelleflerin toplam 5,7 trilyon TL'lik bilanço kârına ve 60 trilyon TL'lik bir ciroya sahip olduğu belirtilmiştir.

Vergi hesaplamasında, üzerinden vergi alınan değere "matrah" denir. Kurumlar vergisi hesaplanırken, elde edilen hasılattan kanunen kabul edilen giderler düşülür; ardından kanunen kabul edilmeyen giderler eklenir. Eğer bu işlemler sonucunda bakiye pozitif çıkarsa, istisna ve muafiyetler ile yapılan bağışlar da düşülerek matraha ulaşılır. Ancak bu tutar eksi çıktığında, firma matrahsız sayılır ve vergi ödemez. Prof. Dr. Batı, kurumlar vergisi hasılatının düşük kalmasının temel nedeninin, istisna, muafiyet ve indirimleri içeren vergi harcama listesinin kabarık olması olduğuna işaret etti. 2019 yılında 28 milyar TL olan istisna ve muafiyetler nedeniyle vazgeçilen kurumlar vergisi tutarının, 2024'te 657 milyar TL'ye yükseleceği öngörülüyor. Bu rakam, kurumlar vergisinde 2024 yılı için hedeflenen 1 trilyon 314 milyar TL'lik hasılatın yaklaşık yüzde 50'sine denk geliyor.

Kurumlar vergisi hasılatının düşük kalmasının bir diğer nedeni ise "bağışlar"dır. Prof. Dr. Batı, kamu yararı statüsüne sahip derneklere ve Cumhurbaşkanı tarafından vergi muafiyeti tanınan vakıflara yapılan bağışların, matrah hesaplanırken tamamının indirim konusu yapıldığını ifade etti. Örneğin, 2023 yılında kazancı 1 milyon TL olan bir kurum, kamu yararı statüsüne sahip bir derneğe 1 milyon TL'lik bağış yaptığında, matrahı sıfırlanmakta ve dolayısıyla vergi ödememektedir. Eğer bu örnekte 500 bin TL'lik bir bağış yapılırsa, matrah 500 bin TL'ye düşer ve bu durumda da düşük bir vergi ödenmiş olur.

Prof. Dr. Batı, kurumlar vergisi hasılatını azaltan bir diğer faktörün de firmaların giderlerini gerçek dışı bir şekilde şişirmesi olduğunu belirtti. Bu durum, firmaların kazançlarını düşük ya da negatif gösterebilmelerine olanak tanımaktadır. Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın yaptığı son açıklamada, "Sürekli zarar beyan eden mükelleflerden büyüklüğü ve sektörüne göre beyanı riskli değerlendirilen öncelikle 735 mükellef nezdinde vergi incelemeleri yürütülmektedir" ifadeleri yer aldı.