Bonoboların İletişim Yeteneği Üzerine Çığır Açan Araştırma
Zürih Üniversitesi’nden biyolog Mélissa Berthet, Science dergisinde yayımlanan ve hayvan iletişiminin evrimi ile dil arasındaki ilişkiyi köklü bir şekilde yeniden şekillendiren araştırmayı değerlendirdi. Bu çalışma, bonoboların kelimeleri belirli bir düzen içinde kullanarak anlamlı mesajlar oluşturabilme yeteneğine sahip olduğunu ortaya koyuyor. Bonoboların doğal yaşam alanı olan Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki Kokolopori Topluluk Rezervi’nde gerçekleştirilen bu kapsamlı araştırma, bonoboların sesli iletişimlerinin büyük ölçüde sözdizimi temelli olduğunu ve insan diline benzerlikler taşıdığını gözler önüne seriyor.
Hayvan Seslerini Anlamlandıran Bir Sistem Kuruldu
Hayvanlarda söz diziminin incelenebilmesi için öncelikle izole ve birleşik çağrıların anlamlarının titizlikle anlaşılması gerekiyor. Bu, bilim insanları için uzun yıllar süren büyük bir zorluktu; zira hayvanların zihinsel süreçlerine nüfuz etmek ve çığlıklarının anlamını çözmek oldukça karmaşık bir süreçti. Zürih ve Harvard Üniversiteleri’nden biyologlar, bu zorluğu aşmak adına hayvan seslendirmelerinin anlamını kesin olarak belirleyen yenilikçi bir yöntem geliştirdi. Bu yöntem, bonoboların hem izole hem de birleşik çağrılarına uygulanarak tüm seslendirmeleri kapsadı. Araştırmada, bonoboların haykırışlarının “Gel” gibi bir emir verebileceği, “Hareket edeceğim” diyerek gelecekteki bir eylemi duyurabileceği, “Korkuyorum” gibi içsel bir durumu ifade edebileceği veya “Bir avcı var!” şeklinde dışsal bir olaya atıfta bulunabileceği varsayıldı.
Seslerin Yayıldığı Koşullar Detaylı Bir Şekilde İncelendi
Çağrıların anlamını insan yanlılığından uzak bir şekilde değerlendirebilmek için bağlam analizine büyük önem verildi. Araştırmada 300’den fazla bağlamsal parametre kullanılarak, çağrının yayıldığı koşullar detaylı bir şekilde incelendi. Örneğin, çevresel unsurların (yakınlarda başka bir bonobo grubu var mı, hava durumu nasıl?) ve çağrı yapan bonobonun davranışlarının (besleniyor mu, hareket ediyor mu, dinleniyor mu?) yanı sıra, bağıran bonobo ve izleyicilerinin bağırıştan sonraki iki dakika içinde yaptığı eylemler analiz edildi. Bu kapsamlı bağlam analizi, her bir seslendirmeyi güçlü bir şekilde ilişkili olduğu bağlamsal unsurlarla eşleştirmeyi mümkün kıldı. Örneğin, belirli bir çağrıyı her yaptığında hareket eden bir bonobo için, bu çağrının “hareket edeceğim” anlamına gelme olasılığı oldukça yüksek görüldü. Araştırma, bu yaklaşımı kullanarak bonoboların çağrılarını ve anlamlarını içeren kapsamlı bir sözlük oluşturmayı başardı. Bu sözlük, hayvan iletişiminin anlaşılmasında bir dönüm noktası niteliği taşıyor ve bir türün tüm seslendirmelerinin anlamının belirlendiği ilk çalışma olarak dikkat çekiyor.
İnsan Dilinden Daha Karmaşık Bir Yapı
Araştırmanın ikinci aşamasında, bonoboların çağrı kombinasyonlarının bileşimsel özellik taşıyıp taşımadığını ve bu çağrıları ifadeler halinde birleştirme yeteneklerini belirlemek üzere yeni bir yöntem geliştirildi. Çalışma, bileşimsel sözdizimin temel unsurlarını sergileyen çeşitli çağrı kombinasyonlarını ortaya koydu. Dahası, bu kombinasyonlardan bazılarının insan dilindeki daha karmaşık sözdizim yapılarıyla dikkat çekici benzerlikler taşıdığı görüldü. İnsan dilinde sözdizimi iki farklı biçimde karşımıza çıkar: basit sözdizim ve karmaşık sözdizim. Basit sözdizim, her bir öğenin genel anlamdan bağımsız bir şekilde katkıda bulunmasını ifade ederken, karmaşık sözdizim, öğelerin birbirlerini etkilemesiyle ortaya çıkan anlam derinliğini ifade eder. Örneğin, “kötü dansçı” ifadesi, dansçı olan kişinin kötü olduğu anlamına gelmez. Önceki araştırmalar ise, hayvanların basit kompozisyonel yapılar oluşturma yeteneğine sahip olduğunu göstermişti; ancak karmaşık bir sözdizimine dair kesin bir kanıt henüz elde edilmemişti.
Semantik Bir Alan Oluşturuldu
Bu araştırmada, dilbilimden ilham alınarak bonoboların çağrı kombinasyonlarının bileşimsel özellikler taşıyıp taşımadığını incelemek için yeni bir yöntem daha geliştirildi. Bir kombinasyonun geçerli kabul edilmesi için üç ölçütün sağlanması gerektiği belirlendi: Öncelikle, kombinasyonu oluşturan unsurların birbirinden farklı anlamlara sahip olması gerekiyor. Ardından, birleşimin kendisinin, bu unsurların bağımsız anlamlarından farklı bir anlama sahip olması gerekiyor. Son olarak, birleşimin anlamının, unsurların anlamlarından türetilmiş olması gerekiyor. Ayrıca birleşimin anlamının, öğelerin anlamlarının toplamından daha fazlasını ifade edip etmediğini analiz ederek, bu kompozisyonelliğin karmaşıklığını değerlendirdiler. Bu analiz için bonoboların çağrılarının anlamlarını çok boyutlu bir şekilde temsil eden bir “semantik alan” oluşturuldu. Bu dilsel yaklaşım, bonobolara özgü bir semantik alan oluşturarak her bir çığlık ve çığlık kombinasyonunu bağlamlarına göre haritalamayı mümkün kıldı.
4 Farklı Kombinasyon Ortaya Konuldu
Yapılan araştırma, çağrıların anlamlarından türeyen genel anlamlara sahip dört farklı çağrı kombinasyonu ortaya koydu. Her bir çığlık türünün en az bir kompozisyonel kombinasyonda yer alması, bonobo iletişiminin temel bir özelliği olarak sözdizimsel bir yapıya sahip olduğunu gösteriyor. Daha çarpıcı bir bulgu ise, bonobo haykırış kombinasyonlarından üçünün, insan dilinin sıradan kompozisyonel yapılarına büyük ölçüde benzerlik göstermesidir. Bu bulgu, hayvanların çağrıları karmaşık şekillerde birleştirme yeteneğinin yalnızca insanlara özgü olmadığını ve bu becerinin düşündüğümüzden çok daha eski evrimsel köklere dayanabileceğini ortaya koyuyor. Araştırma, bireysel çağrılar ile kombinasyonları anlamları arasındaki benzerlikleri ölçmeyi sağladı. İnsan dilindeki benzer anlamlara sahip sözcükler genellikle benzer bağlamlarda kullanılırken, bonobo çağrılarının haritalanması, anlam ve bağlam açısından önemli veriler sunuyor. Eğer bonobo kuzenlerimiz, tıpkı insanlar gibi bileşimsel sözdizimini etkin bir şekilde kullanıyorsa, bu durum son ortak atamızın da aynı yeteneğe sahip olabileceğini düşündürüyor. Araştırma bulguları, daha küçük sesli birimlerden karmaşık anlamlar oluşturabilme becerisinin, atalarımızda en az 7 milyon yıl önce var olmuş olabileceğine işaret ediyor. Bu bulgular, sözdiziminin yalnızca insan diline özgü bir yapı olmadığını ve dilin ortaya çıkmasından çok daha önce var olabileceğini gösteriyor.
News
