M Çiçeği Virüsü Hakkında Son Gelişmeler
DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus’un, “DSÖ Acil Durum Komitesi bugün toplandı ve bana (M çiçeği virüsüyle ilgili) durumun uluslararası öneme sahip bir halk sağlığı acil durumu oluşturduğu tavsiyesini iletti. Bu tavsiyeyi kabul ettim.” ifadesi, dünya genelinde büyük bir endişe yarattı. Afrika Birliği Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezinin (Africa CDC) verilerine göre, Afrika kıtasında 13 farklı ülkede M çiçeği virüsü vakası tespit edilmiştir. Bu ülkeler arasında Güney Afrika, Kenya, Ruanda, Uganda, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Burundi, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo Cumhuriyeti, Kamerun, Nijerya, Fildişi Sahili, Gana ve Liberya bulunmaktadır. Africa CDC’ye göre, bu 13 Afrika ülkesinde toplamda 17,541 vaka kaydedilmiş ve maalesef hastalık nedeniyle 517 ölüm gerçekleşmiştir. Temmuz ayı itibarıyla 2023’ün aynı dönemine göre vaka sayılarında yüzde 160 oranında bir artış gözlemlenmiştir. M çiçeği virüsünden kaynaklanan ölümlerin yüzde 97’si Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde yaşanmıştır.
İsveç, Avustralya ve Pakistan’da M Çiçeği Vakaları
M çiçeği virüsü, şu anda Afrika dışında üç ülkede daha tespit edilmiştir. 2024 yılı itibarıyla ilk defa İsveç, Avustralya ve Pakistan’da görülen M çiçeği vakalarının toplam ülke sayısı 16’ya ulaşmıştır. Şu ana kadar Avustralya’da 93, Pakistan’da 3 ve İsveç’te 1 vaka kaydedilmiştir.
Avustralya’daki Vaka Artışı
Avustralya’nın Yeni Güney Galler Sağlık Bakanlığı, M çiçeği vakalarındaki artışla ilgili açıklamalarda bulundu. Bakanlık, eyalette 1 Haziran’dan bu yana 93 kişinin M çiçeği teşhisi konduğunu ve bu vakaların çoğunun “cinsel ilişki” yoluyla bulaştığını belirtti. Bakanlık, haziran öncesi yalnızca 1 vaka tespit edildiğini ve 2023 yılı içinde toplam vaka sayısının 12 olduğunu ifade etti. Eyalet bakanlığında görevli doktorlardan Jeremy McAnulty, hastalığın cilt temasıyla yayıldığını ve genellikle genital bölgede küçük sivilce benzeri şişliklerle başladığını vurguladı. McAnulty, “Vakalardaki son artışla birlikte Bakanlık, risk altındaki kişileri semptomlara karşı tetikte olmaları konusunda uyarıyor.” dedi.
Aşı Faaliyetleri ve Koruma Yöntemleri
Çeşitli ülkelerin sağlık kurumları, çiçek hastalığına karşı geliştirilen aşıların M çiçeği virüsüne karşı da etkili koruma sağladığını bildirmektedir. ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri’nin web sitesinde, JYNNEOS aşısının M çiçeği riskini azaltmada etkili olduğu belirtilmektedir. En etkili yöntem olarak 28 gün arayla iki doz aşı uygulanması önerilmektedir. Avrupa Birliği (AB) Komisyonu’nun internet sitesinde ise “MVA-BN” veya “Modifiye Aşı Ankara-Bavarian Nordic” olarak adlandırılan aşının AB ve İngiltere’de onaylı tek M çiçeği aşısı olduğu ifade edilmektedir. Bu aşının ABD ve İsviçre’de JYNNEOS, Kanada’da ise IMVAMUNE ismiyle pazarlandığı kaydedilmektedir. Aşı, 18 yaş ve üstü bireyler için kullanılabilmektedir. Avustralya Sağlık Bakanlığı’nın web sitesinde de M çiçeğine karşı JYNNEOS ve ACAM2000 aşılarının kullanılabileceği belirtilmektedir. Ancak ACAM2000’in 12 aylıktan küçük bebekler için kullanımının uygun olmadığı aktarılmaktadır. DSÖ, 9 Ağustos’ta aşı üreticilerine yaptığı çağrıda acil kullanım listesine yönelik sürecin başlatıldığını duyurmuş ve iki aşının Acil Kullanım Listesi için değerlendirildiğini bildirmiştir.
Afrika Birliği’nin Aşı Temin Planları
Afrika Birliği Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (Africa CDC) Genel Direktörü Jean Kaseya, M çiçeği salgınıyla mücadele için temin etmeyi planladıkları aşı dozunun 23 milyondan fazla olacağını açıkladı. Kaseya, salgının başlangıcından bu yana 10 milyon doz aşı temin ettiklerini ve yıl sonuna kadar 23 milyon dozdan fazla aşıya ulaşmayı hedeflediklerini duyurdu. Ayrıca, Avrupa Sağlık Acil Durum Hazırlık ve Müdahale İdaresi (HERA), Afrika CDC’ye 215 bin doz MVA-BN aşısı bağışlandığını bildirdi.
M Çiçeği Virüsü Nedir ve Nasıl Bulaşır?
DSÖ’ye göre, M çiçeği virüsü, Poxviridae virüs ailesine ve Orthopoxvirus cinsine ait olan “maymun çiçeği” virüsünün neden olduğu viral bir hastalıktır. M çiçeği ilk olarak 1958’de Danimarka’da araştırmalar için kullanılan maymunlarda keşfedilmiştir. 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde 9 aylık bir erkek çocukta görülen virüs, “insanlarda bildirilen ilk mpox vakası” olarak kayıtlara geçmiştir. Başlangıçta virüsün yayılımı Batı ve Orta Afrika ülkeleriyle sınırlı kalmıştır. Hastalığın yaygın belirtileri arasında yüksek ateş, baş, sırt ve kas ağrıları, lenf bezlerinde şişlik, yorgunluk, üşüme, titreme ve ciltte su çiçeğine benzer kabarcıklar bulunmaktadır. M çiçeği virüsü, fare ve sincap gibi kemirgen hayvanlardan veya enfekte bireylerden bulaşmaktadır. Virüsün neden olduğu vücut döküntülerine dokunmak, bu döküntülerin bulaştığı giysi, çarşaf, havlu ve benzeri eşyaları kullanmak ve vücut sıvılarıyla temas etmek, bulaşma yolları arasında yer almaktadır.
Vakalarda Genel Durum
Virüsü kaptıktan sonra belirtiler 5 ila 21 gün içinde ortaya çıkabilmektedir. M çiçeğinin laboratuvar ortamında doğrulanması, cilt lezyon bulgularının test edilmesi ile yapılmaktadır. Özel bir tedavi yöntemi olmamakla birlikte, hastalığın tedavisi destekleyici bakım ve antiviral ilaçlarla yapılmaktadır. Çiçek hastalığı için geliştirilen ve bazı ülkelerde onaylanan aşılar, belirli durumlarda M çiçeği için de kullanılabilmektedir. Vakaların büyük bir kısmı hastalığı hafif geçirir ve birkaç hafta içinde sağlığına kavuşur.
M Çiçeği Virüsünün Genetik Türleri
M çiçeği virüsünün iki genetik türü bulunmaktadır: “Klad I ve Klad II”. “Klad I”, genellikle Orta ve Doğu Afrika’da görülen ve daha ciddi hastalıklara ve ölüme neden olabilen bir mpox türüdür. Batı Afrika’ya özgü olan ve daha hafif M çiçeği türü olan “Klad II” ise 2022 yılındaki salgına neden olmuştur. Mevcut salgında görülen “Klad 1b” türü, yeni ve daha şiddetli bir virüs türü olarak tanımlanmaktadır. Klad 1b, Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nin doğu bölgeleri ve komşu ülkelerde daha yaygın olarak görülmektedir.
DSÖ’nün Acil Durum İlanı
DSÖ, 21 Temmuz 2022 tarihinde M çiçeği salgını ile ilgili olarak “küresel acil durum” ilan etmiştir. 10 ay sonra sağlık krizinin kontrol altına alındığı bildirilmiş ve acil durum sona erdirmiştir. Afrika Birliği, Afrika ülkelerinde hızla yayılan M çiçeği virüsüne karşı kıta çapında halk sağlığı için acil durum ilan ettiğini belirtmiştir.
M Çiçeği Virüsü Ölümcül Mü?
DSÖ Sözcüsü Margaret Harris, M çiçeği virüsünün geçmişteki yayılımlarından daha hızlı yayıldığını ve yüksek ölüm oranına sahip olduğunu belirterek, hastalığın özellikle bağışıklık sistemi zayıf olanlar ve çocuklar için daha tehlikeli olduğunu ifade etmiştir. Harris, M çiçeği için şu anda belirli bir tedavi yönteminin bulunmadığını, ancak destekleyici tedavilerin bu virüse yakalanan hastalar için kullanıldığını belirtmiştir. M çiçeği genellikle 2-4 hafta içinde kendiliğinden iyileşmektedir. Ancak bağışıklığı baskılanmış kişilerde ve küçük çocuklarda hastalık daha ağır seyredebilir. Hastalananların çoğunluğunu küçük yaştaki çocuklar oluşturmakta ve bu grupta hastalığın ölümcüllüğü yüzde 3 ile 6 arasında değişmektedir; Orta Afrika alt tipinde ise bu oran yüzde 11’e kadar çıkabilmektedir. DSÖ, virüse yakalanan kişilere mümkün olduğu kadar evlerinde izole olmalarını ve döküntüler sona erene kadar maske takmalarını önermektedir. Ayrıca, cildin kuru ve açık tutulması gerektiğini, ellerin sık sık dezenfekte edilmesinin önemini ve başkalarıyla temastan kaçınılmasının faydalı olacağını vurgulamaktadır.
Virüsün Adı Değiştirilmişti
M çiçeği virüsü, insanlarda ilk kez 1970 yılında görülmesine rağmen, canlılarda ilk kez 1958’de tespit edilmiştir. Bir araştırma için kullanılan maymun kolonilerinde çiçek hastalığına benzer belirtilerle keşfedilen virüs, 2022 yılına kadar “maymun çiçeği (monkeypox)” olarak adlandırılmaktaydı. Ancak DSÖ, 2022 yılında ırkçılık ve ayrımcılık endişeleri nedeniyle virüsün ismini “mpox” olarak değiştirmiştir. Örgüt, ayrıca virüsün “Batı Afrika”, “Kongo Havzası” ve “Orta Afrika” isimlerini taşıyan alt türlerinin de yeniden adlandırılmasına karar vermiştir.
News
